ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΧΑ

ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΟΥ ΧΑ

Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανάγλυφου της περιοχής της Ιεράπετρας είναι το φαράγγι του Χα, δίπλα στο χωριό και τα μινωϊκά ερείπια της Βασιλικής. Θεωρείται ένα από τα αγριότερα φαράγγια της Ελλάδας, ένα σπάνιο μορφολογικό φαινόμενο της φύσης, που μόνο ένας ενδογενής παράγοντας, όπως ο τεκτονισμός θα μπορούσε να δημιουργήσει. Αυτός, λοιπόν, ο καρστικός σχηματισμός έχει δημιουργηθεί πάνω σε μεγάλο ενεργό ρήγμα σύμφωνα με γεωλόγους.

Η ονομασία του προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «χάσκω», που σημαίνει σχηματίζω χάσμα, άνοιγμα και συναντάται κι σε άλλα φαράγγια (Χαυγάς, Χαυγούδι κλπ). Μια ενδιαφέρουσα παράδοση συνδέει την ονομασία του Χα με την ονομασία του χωριού «Γρας», τον σημερινό οικισμό Άγιο Στέφανο. Υπήρχε λένε στον Άγιο Στέφανο ένα κάστρο που οι Σαρακηνοί προσπάθησαν να καταλάβουν. Μια γριά που περιφερόταν έξω από το κάστρο πολέμησε γενναία τους Σαρακηνούς με το σπαθί της, ώσπου εξαντλήθηκε. Την συνέλαβαν και την ρώτησαν που είναι η μυστική είσοδος για να κυριεύσουν το κάστρο. Η γριά τους οδήγησε σε μια υπόγεια σπηλιά και τους έδειξε τη θεοσκότεινη είσοδο. Οι Σαρακηνοί διέταξαν τη γριά να κατέβει πρώτη. Πιάνοντας τις πέτρες με τα δύο τις χέρια, κρεμάστηκε στο κενό και με αργό βήμα άρχισε να κατεβαίνει. Γλιστρούσε μα προσπαθούσε να κατέβει όσο το δυνατόν πιο κάτω. Την ακολούθησαν οι Σαρακηνοί. Όταν κατέβηκαν όλοι η γριά φώναξε, «Ξαναβγείτε εδά»! Ο τελευταίος ακούγοντας το μουγκρητό άφησε τα χέρια του και κατρακύλησε στο κενό παρασέρνοντας και όλους τους άλλους. Παρέσυρε και τη γριά η οποία άρχισε να γελά καθώς έβλεπε τον σκοπό της να εκπληρώνεται. Η τρύπα όμως δεν είχε πάτο και συγκοινωνούσε με μία άλλη που υπάρχει μέσα στη χαράδρα του Χα. Έτσι η άνθρωποι της περιοχής άκουσαν το «Χα, χα, χα» της γριάς να βγαίνει μέσα από το φαράγγι. Από τότε το φαράγγι πήρε το όνομα Χα. Μία άλλη παράδοση ερμηνεύει διαφορετικά την ιστορία της χαράδρας. Ένας βοσκός οδηγούσε ένα ζευγάρι βόδια από την Παχειά Άμμο στο αλώνι του. Την ώρα που περνούσαν τα βόδια μπροστά από το στόμα του φαραγγιού κουράστηκαν κ έκατσαν κατά γης. Ο βοσκός τότε άρχιζε να φωνάζει Χα…. Χα… ώστε να κάνει τα ζώα να σηκωθούν. Η φωνή του αντιλάλησε στο χάος του φαραγγιού, το «χα» ακούστηκε από χιλιάδες στόματα και οι κάτοικοι της περιοχής από τότε ονόμασαν το φαράγγι «Χα».

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το φαράγγι είναι ένας παρθένος βιότοπος ανέγγιχτος από τον άνθρωπο μιας και η διαμόρφωσή του απαγορεύει στον οποιοδήποτε να το γνωρίσει καλά, να το διασχίσει ή να το εκμεταλλευτεί. Οι πρώτοι που το διέσχισαν το 1987 είναι τρεις Θεσσαλονικείς ορειβάτες, έμπειροι και ριψοκίνδυνοι, ο Σταύρος Λαζαρίδης, ο Βλάσης Χατζηπαναγιώτου και ο Χρόνης Αματζίδης που χρειάστηκαν εφτά μέρες προσπαθειών. Σήμερα το φαράγγι είναι ασφαλισμένο και αποτελεί έναν παραδεισένιο προορισμό για canyoning. Το φαράγγι έχει περίπου 33 ραπέλ, το μεγαλύτερο έχει ύψος 35 μέτρα. Σε κάποια σημεία του είναι ιδιαίτερα στενό, με πλάτος λίγων μόλις εκατοστών, κάτι που το κάνει ιδιαίτερο. Στο τελευταίο ένα τρίτο του φαραγγιού χύνεται ένας καταρράκτης ύψους 215 μέτρων, ο οποίος αυξάνει την ποσότητα του νερού του φαραγγιού αρκετά. Συχνό είναι το φαινόμενο μέχρι εκείνο το σημείο ο Χα να είναι στεγνός και από εκεί και μετά να έχει μεγάλες ποσότητες νερού. Ο καταρράκτης είναι ο μεγαλύτερος της Ελλάδας και βρίσκεται στο τέλος του παραφάραγγου Μάστορας.
Η είσοδος είναι πολύ στενή, περίπου τρία μέτρα, ενώ προς τα πάνω το άνοιγμα φαρδαίνει. Το πλάτος του σε πολλά σημεία είναι μόνο τριάντα εκατοστά και σε άλλα δεν ξεπερνά τα τρία μέτρα. Δεξιά και αριστερά ορθώνονται οι τεράστιοι τοίχοι του σε ύψος από 200 ως και 400 μέτρα. Πριν από την (κάτω) είσοδο, υπάρχει μια μικρή λίμνη, που σχηματίζεται από ένα μικρό καταρράκτη, που κι αυτός δημιουργείται από μια άλλη λίμνη ψηλότερα, όχι ορατή από τη βάση του φαραγγιού. Μπορεί κανείς να τη θαυμάσει αν σκαρφαλώσει προσεκτικά στα βράχια, αριστερά από το άνοιγμα. Ιδιαίτερα εντυπωσιακά είναι τα πετρώματα με τους παράλληλους έντονους χρωματισμούς τους. Στο εσωτερικό υπάρχουν αρκετές τέτοιες λίμνες, που σχηματίζουν καταρράκτες, κατά τη χειμερινή περίοδο. Τότε είναι και η καταλληλότερη εποχή για να επισκεφτεί κανείς το φαράγγι και να κάνει canyoning. Πλησιάζοντας τη χαράδρα ο επισκέπτης κυριεύεται από δέος. Οι γκρίζοι βράχοι, κομμένοι σε τετράγωνα ή ορθογώνια σχήματα, υψώνονται μεγαλόπρεπα σκιάζοντας τη μικρή πεδιάδα που απλώνεται μπροστά τους.

Κοντά στο Χα υπάρχουν παλιοί πετρόχτιστοι νερόμυλοι που τώρα πια είναι ερειπωμένοι, μνημεία μιας άλλης εποχής. Ένας μύθος λέει πως στα έγκατα του χάους, στην καρδιά του Χα, είναι θαμμένο ένα άρμα χρυσό, που το σέρνουν αλόγατα χρυσά. Και είναι χρυσά τα σκοινιά του, διαμαντένια τα πλουμίδια του. Λαμπιρίζουν τόσο στον ήλιο που θα θαμπωθεί η Κρήτη όταν κάποιος τολμηρός Κρητικός βρει το χρυσό άρμα. Για να πάει κανείς ως εκεί που βρίσκεται πρέπει να δεθεί με σκοινιά και να γλιστρήσει στο βράχο.